Бөлтірік шешен мен баласы
Бөлтіріктің баласы ел ішінің ісіне жаңадан араласа бастаған шағы екен. Бір жиын үстінде қызу әңгіме - дүкен болады. Кісілер сұлу сөйлеп, тапқыр сөйлеп, алға озғысы келіп сөз жарыстырып отырады. Жиналғандардың ішінде бір байдың мырзасы да бар екен. Өзі малға бай болғанымен, сөзге кедей екен, мінезі де жайсыз болса керек. Сол реті келген жерде де, реті келмеген жерде де сөзге жармасып, елдің алдын орай береді. Сөздің мәні кеткен соң, Бөлтіріктің баласы сөз кезегінде:
- Аузы қисық болса да, байдың ұлы сөйлесін, - деп өзінің сөзге қатысқысы жоқ екенін тұспалдап білдіреді. Бай баласының аузы шынында да, аздап қисық екен. Әлгі сөзге намыстанып, бай баласы ашу шақырады. Жиынның шырқы бұзылады.
Болған жай Бөлтірікке жетеді. Баласының бір ауыз сөзі біреудің жиынының шырқын бұзуға себепші болғанына шешен қатты қапа болады. Баласын оңаша шақырып алып, Бөлтірік:
- Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы нәрсе тағы жоқ. Сөзден жеңіл нәрсе жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылды сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт. Не сөйлейтініңді біл. Кімге сөйлейтініңді біл. Қай жерде сөйлейтініңді біл. Қай кезде сөйлейтініңді біл. Калай сөйлейтініңді біл. Оны білмесең, сара сөзің шала болады, арты жала болады, әкең қапа болады, – деп ақыл беріпті.

1. Бөлтірік шешен сөзіне байланысты мақал

2. Мәтіннің негізгі идеясы

3. Жиын шырқының бұзылу себебі

4. Мәтін мазмұнына сай дұрыс ақпарат
1. Бөлтірік баласы ат - шапан айыбын төлейді .
2. Бөлтірік баласына риза болып батасын береді .
3. Бөлтірік баласына ренішін білдіріп , ақылын айтады .

1870 жылда, өзім университет деген үлкен школда оқып жүрген жігіт күнімде, әр жеті сайын Версаль қаласындағы шешеме жаяу барып-қайтып тұрушы едім. Сонда әрдайым жолымда бір Антон деген тіленші отырып, қайыр сұрап алып жүруші еді. Бір күні тағы сол жолмен келе жатып, бір орта бойлы арықтау кісіге ұшырасып, жолымыз бір болған соң, бірге келе жатқанымызда, әдеттегіше манағы Антон алдымыздан шығып, қайыр сұрады. Қасымдағы кісі тоқтап, Антонның бетіне қарап тұрды да айтты:
- Сен қарауға еп-есті кісі секілді көрінесің және жұмыс істеуге қуатың да бардай көрінеді, сөйте тұрып мұндай жаман іспен өзіңді кемшілікке салып жүрсің. Бай болғың келсе, мен саған ақыл айтайын: мен өзім де сендей кедей едім, бірақ сендей тіленшілік қылғаным жоқ; елден, қала-қаладан қыдырып жүріп, әуелі боқтық арасынан, не болмаса жай кісілерден ескі шүберек сұрап жиып жүрдім. Ол шүберектерді апарып қағаз істейтін фабрикаларға сатып, онымен азды-көпті ақша болған соң, бір есек, бір арба алдым, мұнан соң әуелі аздап, бара-бара көбірек әр үйден ескі-құсқы, тұтынуға жарамайтын шүберектерді сатып алып, арбамен жүріп сауда ете бастадым. Осындай іспен жеті жылда он мың франк ақша тауып, енді бір қағаз фабрикасына кірістім.
Жасым жас, ісіме нық, жинақы және еріншектікті білмегеннен соң, осы күнде екі фабрикам бар. Фабрикамды балама бердім, балам да аштық көре қалмас деген үмітім бар. Себебі баламды да жасынан бос жүруге, еріншектікке, қиналмай мал табуға үйретпедім. Осы айтқанымды орындап, машықтанудан қашпасаң, сен де бай боласың, Антон, - деді де, жөніне жүріп кетті.
Антон бұл сөздерді есіткен соң, терең ойға қалып, қайыр сұрауын да ұмытып, тұрып қалды.
1895 жылы Брюсель деген қаладан өтіп бара жатып, бір кітап сататын үлкен дүкенге кірдім. Дүкеннің ішінде бірнеше приказчиктерге олай-бұлай етіңіз деп бұйырып тұрған бір көпестің кескіні көңіліме таныс реуішті көрінді. Сөйтіп тұрғанымда әлгі кісі мені көріп, бетіме қарап тұрды да, касыма келді.
- Айып етпесеңіз, мұнан жиырма бес жыл бұрын сіз оқу оқып жүріп, жұма сайын Версальдағы үйіңізге барып жүрген жеріңіз бар ма еді? - деді. Сонда ойыма түсіп таң қалып:
- Сен Антонбысың? - дедім.
- Иә, - деді ол. - Мен сондағы көрген тіленші Антоныңыздың өзімін. Сол жүргеніңіздегі бірге келген, қасыңызда бірге жолыққан кісінің айтқандары көңіліме жағып, тіленшілікті тастап, жұмысқа кірістім. Ісіме нық, малыма күтімді болдым, ақырында сол кісінің айтқанымен жүріп, міне, осы үлкен дүкеннің иесі болдым, - деді.

1. Бейтаныс адамның ақылынан кейінгі сәттегі Антонның әрекеті

2. Антонның өзгеруіне себеп болған жағдай

3. Әңгіменің түйініне сәйкес келетін мақал

4. Антонның "Ісіме нық, малыма күтімді болдым» - деген сөзінен байқалатын қасиеті

5. Мәтіннің негізгі ой-түйіні

6. Мәтін мазмұнының ой реттілігі
1. Серігімнің кеңесі
2. Антонның шешімі
3. Күтпеген кездесу
4. Қайыршы бала